15-DERS’A PUNCİES’IN -15-
15- NUIŞTIŞ :
Vatışıd tadayé qalçıku
|
Şawıtış Erşawıtış Ni şawıt
(şırawıt, ruısna )
| verkı | qalçık |
| Neri Mayi |
| -paduısı | Zemu- waxt |
|
| şawıt | gönderdi |
|
| - | Waxt viertı | |
|
| erşawıt | yoladı |
|
| Er- | Waxt viertı | |
|
| Ni şawıt | yolamadı |
|
| Ni- | Waxt newı hera | |
|
| Yir şawıt | Ona yoladı | neri | yir |
| Waxt viertı | |
|
| Yér şawıt | Ona yoladı | mayi | yér |
| Waxt viertı | |
|
| Yınir şawıt | Onlara yoladı | zafi | yınir |
| Waxt viertı | |
| ni | şawen | yolar | neri |
| -en | Waxtıg yen hera | |
| ni | şawena | yolar | mayi |
| -ena | Waxtıg yen | |
| ni | şawıtıb | yolamıştı |
|
| -ıb | Waxt vérin | |
| ni | şawıtin | yoluyordu |
|
| -in | Waxı vierto hera | |
| ni | şawıto | yolanmış |
|
| -o | Waxt vérin | |
|
| şawıtış | yolamak |
|
| -tış |
| |
| ni | şawyo | yolanılmış |
|
| -yo | Waxt vierto hera | |
|
|
| erşawyo | yolanılmış |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Zun zazakid “şawen”, “ erşawen”, “şırawıt” o “ruısno” fekunıd in pior yén vatış. Ca ca qalçik fekıt tadıyayéra değiş bena. Hét zimiser vun “rusna” (yoladı), “rusneno” yolarmı? Zazakiyé niuninıd: Orta zazacasında “şawıt” (yoladı), “erşawıt” (yolatı, yoluyor) vajyen. Hét şerq ser vun “şırawıt” (yoladı).
Ho şawen : (eril için) yoluyor
Ha şawena : (dişil için) yoluyor
Hé şawén : (çoğul için) yoluyorlar
Ni şawen : (eril için) yolamıyor
Ni şawena : (dişil için ) yolamıyor
Ni şawén: (çoğul için ) yolamıyorlar
Nie şawıtış : yolamamak
Nie şawıtnayış : yolanmamak.
Érna şawıt: çı érna?..........................................
Ho……………………………………………………………………..
Tuı o………………………………………………………………?
………………………mir……………………………………..şawıt (mayi)
Tuıra……………………...yér ……………………………..
Şı ………………………………tuir………………………….
Va……………………………yir……………………………….
Yın……………………………………………………………….
Yér ………………………………………………
Tı vın! Wuı ………………………………………………….
In ésayid ma çina nişun şımakır.
| şawıt | gönderdi | Ni şawıt | göndermedi |
|
|
| erşawıt | gönderti | Ni erşawıt | göndertmedi |
|
|
| ard | Getird | Ni ard | getirmedi |
|
|
| un | getirir | Ni un | getirmez |
|
|
| berd | götürdü | Ni berd | götürmedi |
|
|
| ben | götürür | Ni ben | götürmez |
|
|
| va | dedi | Ni va | demedi |
|
|
| vun | diyor | Ni vun | Demiyor, demez |
|
|
| gen | alır | Ni gen | almaz |
|
|
| guıret | aldı | Ni guıret | almadı |
|
|
| bun | bak | - |
|
|
|
| unia | baktı | Ni unia | bakmadı |
|
|
| bad | sonra | - |
|
|
|
| bajié | sonra | - |
|
|
|
| Tépia | geriletme | - |
|
|
|
| Péd/ péser | geri | - |
|
|
|
| yen | gelir | Ni yen/ nin | gelmez |
|
|
| umı | geldi | niumı | gelmedi |
|
|
| bajé | sonra |
|
|
|
|
| Bad - | sonradan |
|
|
|
|
| şın | giti | Ni şın | Gitmedi, gitmiyor |
|
|
| şiu | gitmiş | Nişiu | gitmemiş |
|
|
| rışna | döktü | Ni rışna | dökmedi |
|
|
| deverda | Döktü, dökmüş |
|
|
|
|
| şıt | yıkadı | Ni şıt | yıkamadı |
|
|
| şuen | yıkar | Ni şuen | yıkamaz |
|
|
| Bi, bı, biu,bıb | Oldu, olmamak | Ni- bı,biu,bıb |
|
|
|
| Ben, bena, bin, biya, | olmak | Niben, | olmadı |
|
|
| Da, dab, dén, dun, duna, | vermek |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Qalçik zazakid ca ca qalçık xuıd hxewliyena o ca cadiz qalçık bena yoné qédı.
Zazaca sözcüklerde sözcük yer yer değişime uğrarken bazı eylem halinde değişime uğradığını görüyoruz.
Şawıt: gönderdi olurken
Erşawıt: yoladı veya yolatı. Önüne “er-“ ekini alarak anlam değişimine uğradığını görüyoruz.
Ni şawıt: “göndermedi” sözcüğünün önüne “ni-“ ekini alarak olumsuzluğu vermiş oldu.
Ni şawen: göndermez, göndermiyor.
Ardış: getirmek
Niardış: getirmemek
Ard: getirdi
Un: getirir (nér)
Niun: getirir (may)
Uun : getirirler (zafi)
Niard: getirmedi
-------------------------------------------------------------------------
Dayış: vermek
|
|
|
|
|
|
|
| 1 | d- | -a | da |
|
|
|
| d- | -un | dun |
|
|
|
| d- | -uun | duun |
|
|
| 2 | b- | -ıd | bıd |
|
|
| 3 | m- | -ed | med |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Nidayış: vermemek
Da: verdi
Dun: verir (neri)
Duna : verir (mayi)
Duun : verirler (zafi)
Dayo : verili
Dunayo: verili, verilmiş
Bıd: “ver”
Med : “verme.”
Bu durum Türkçede tek sözcüğün arkasına ek alarak verildiği görmekteyiz. Ancak Zazacada bu durum farklılaştığını görmekteyiz. Yani ver “bıd” şeklinde söylenirken verdi “da”, verme “med” sözcükleriyle söylenmektedir.
“bıd” o “med” paduısı nigén. La “dayış” paduısı gen.
Berdış : götürmek
Ber : götür
Berd : götürdü
|
|
|
|
|
|
|
| 1 | bia |
|
| ||
| 2 | b- | -er | ber |
|
|
|
| b- | -én | bén |
|
|
| 3 | mia |
|
| ||
| 4 | Ni- | ben | Niben |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Bérdin : götürüyordu
Ben : götürür (néri)
Bena : götürür (mayi)
Bérin : götürün (zafi)
Bén : götürürler (zafi)
Niben : götürmüyor (néri)
Nibena : götürmüyor (mayi)
Nibén : götürmüyorlar (zafi)
Mia : getirme
Meber: götürme
Bia : getir
Ber : 1) götürmesini istemek, götür 2) kapı
Aya xuıser bi a : o kendiliğinden açılmış
Ber bı a : kapı açıldı.
Şi ber kerd a : (dişil için) gidip kapıyı açtı.
Berra umı zerı, ber akerdı verda. (kapıdan içeri geldi, kapıyı açık bıraktı. ) Bu cümlede “ber” kapı anlamını verirken; bu cümlede
Ber uja ruın : (götür oraya bırak ) cümlesindeki “ber” götür anlamını vermektedir.
Kerd zerı ber ser qefılna : içeri koydu kapıyı üzerine kapattı.
Ben: 1) götürür 2) “ben vin” kaybola bilmek. 3) olur, olabilir. “ben-“ (olmak, olur) sözcük önüne geldiğinde cümlede değişik anlam vermesine neden olur.
Ben : götürür / berd : götürdü. / bérdin : götürüyordu.
Ben vin : kaybolur. / benna vin : (dişil için) kaybolur
Ben : olur
Bend: yular- ip.
Verdayış: bırakmak
Verda : bıraktı, bırakma. / verda : kadından boşanmak. /
Verda de : döktü.
Verda cı: salmak, (suyu bir şeye salmak, dıwar verda cı-(kéber): hayvanı bir şeye bırakmak- salmak.
Verda ser: üstüne salmak.
Verda xuı: üstüne dökmek, üstüne salmak- brakmak.
Verda xuıser: üstüne dökmek.
Verda pie: dövüştürmek anlamında biri birine saldırtmak
Verda wérrie: ortalığı karıştırmak, Taşkale çıkartmak.
Verda : yanında olmasını söylemek. / Ha verda: yanındadır.
Ver da: yanında vermiş olmak, yanında verdi. (y. yı het da, vér yıd da, yı verd da. )
Bi: olmak, oldu
Biya: (dişil için) oldu, olmak. / biya vin : kayboldu (dişil veya nesneler için).
Derzin biya vin : iğne kaybolmuş.
Ya biya vin : o kaybolmuş / o çi biu vin : o şey kaybolmuş/ aya bız b ivin : o keçi kayboldu.
Bia : getir / (y. ardış: getirmek. / berdış : götürmek. / mia : getirme. / meber : götürme )
Ber : götür (y. ben: götürür / berd : götürdü. /bérdin : götürüyordu. / bena : (dişil için) götürür. )
Niben : 1) götürmiyor 2) olmaması, olmuyor.
Vin: kayıp olan, kayıp. / bı vin: kayboldu. / kerd vin : kaybeti. / vin biayo : kayıptır.
Vin : bulmasını istemek. / aw çi vin: o şeyi bul. / tuı kerd vin şuı vin: sen kaybetin git bul.
Vin : gör, görmesini söylemek. / bun tıra vin: bak gör. / (y. diyış, vinayış, / uniyayış, / sier kerdış, temaşı kerdış, / xuiyayış, ésayış, )
Dé tiz vin : ……………………………..
Tuı di? ………………………………….
Tı vun Ya vinena ? :……………………..
Tuıra diyış mıra guıretış, ın séni xuiyen?...............................
Yı, vinayé xuı kerdvi; tı hé hol vinén ?....................................
Vir mı niyen ma ké ın vinıra şi !: ına qalıd yunlışé ha kumcad?...............................
Tuı kumcad kerd vin se şuı ujad bıgér vin (sen nerede kaybetmişsen git orda ara bul) : ına kalıd “vin” biayış séni xuiyen ?...................................................................
Hun xuıd virié xuı kerd vin ho ardser geren vinen: ına qalıd çıta xuiyen?..............................
Vin meb : kaybolma, kaybolmayasın
Vin: gör
Vir: hatırlama
Vilnayış: okşamak
Virya de: y. vérdia de, rışya, devérdia, deverdna, qéldiya, deverda, rışna,
Vumla: badem. (y. biya, - biyer )
Bi ver / biya ver / bı ver : 1) yanına dökülmesi 2) yanına konulması 3) yanına salınması
Kerd ver: ……………………………?
Verra berd: ………………………?
Ver gen: ………………………….?
Ver dun:…………………………….?